Türkiye İş Bankası 93 yaşında

Türkiye Cumhuriyeti'nde özel teşebbüsü artırmak için kurulan Türkiye İş Bankası bugün 93 yaşında. Türkiye'nin en büyük finans kuruluşlarından olan İş Bankası güç koşullarda kurularak genç cumhuriyete bankacı yetiştirmiş. İşte bankanın köklü geçmişinin kısa tarihi...

Başkomutan Gazi Mustafa Kemal büyük taaruzun emrini 95 yıl önce bugün ‘Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’ ileri dediğinde ‘Allah Allah’ nidalarıyla binlerce Türk düşmanın. mermilerin üzerine yaşamları pahasına koşuyorlardı. Mustafa Kemal yeni Türk devletinin kuruluşunun sadece askeri temeller üzerine oturtulamayacağını bilecek kadar bilge bir komutandı.

Yeni Cumhuriyetin temellerinin atıldığı 1923 yılında yaptığı bir konuşma onun bu konudaki farkındalığının resmi niteliğinde:

ʻʻ

Siyasal, askerî zaferler ne kadar büyük olursa olsunlar, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa meydana gelen zaferler devamlı olamaz, az zamanda söner.

Gazi Mustafa Kemal

Bu noktadan hareketle Gazi Türkiye Cumhuriyeti’nin ivedilike yeni bir milli banka kurması gerektiğini düşünür. O tarihlerde Ziraat Bankası ve Osmanlı Bankası faal olarak çalışmaktadır. Ziraat Bankası’nın zirai alanda uzmanlaşmış olması ve Osmanlı Bankası yerine yeni düzene uygun bir banka yapılanması gereği paşayı düşündürür.

‘CELAL BAYAR’I ÇAĞIRDI VE…’

1924 yılında bir gün İzmir’deki evinde otururken bakan Celal Bayar’ı huzuruna çağırır… Atatürk’ün baldızı Vecihe Hanım o günü şöyle anlatıyor:

Atatürk İzmir’deki evimizin selamlık kısmında özel odasında çalışırdı. Bakanlarla Atatürk sık sık çalışma odasında görüşürdü. Celal (Bayar) Bey de sık çağırdığı bakanlarındandı. Gene böyle bir gün, Celal Bey önce Atatürk ile, onun çalışma odasında görüştü, sonra da bizim yanımıza geldi. Biz, Latife ablam, ben ve babam selamlık bölümünde oturuyorduk. Bu sözünü ettiğim bina şimdi Özel Türk Koleji olarak faaliyette bulunmaktadır… Evet, bu binada babam ile Celal Bey arasında Atatürk’ün 250 bin lirasının nasıl değerlendirilmesi gerektiği üzerinde konuşuldu. Babam ihracat ve ithalatın yabancılar tarafından yapıldığını hatırlatarak bu işleri yapacak bir Türk şirketinin kurdurulmasınI önerdi. Celal Bey de bankacılık işlerinin de yabancılar elinde olduğunu hatırlatarak, bir banka kurulmasının yararlı olacağını söyledi. Sonunda da görüş birliğine vardılar. Bugün gibi aklımda, güzel bir akşamüstü idi. Daha sonra Atatürk de çalışma odasından çıkıp yanımıza geldi.

Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal İş Bankası ekibiyle birlikte.

Bir banka kurulması kararı verildikten sonra isim için çalışmalara başlanır. İş Bankası’nın resmi sitesinde bu konuda iki farklı öykü anlatılıyor.

Celal Bayar, “Hasan Saka Maliye vekili idi. Bu ismi onlar buldu. Onlar İş Bankası dediler. Yani İş Bankası ismi benim değil” diyor.

Tarihçi Cemal Kutay ise Celal Bayar’ın ağzından Saka’nın şöyle dediğini notlarına yazıyor:

ʻʻ

Nitekim ertesi günü Çankaya'da kayınpederi Muammer Bey'in yanında Celal Bey'e bir isim üzerinde arzusunu soruyor ve cevap beklemeden şöyle diyor: 'Siz bu kurulacak banka ile bakir sahalarda faaliyet gösterecek, iş yapacaksınız. O halde her şeyi ile Türk olacak bu bankaya Türkiye İş Bankası ismine ne dersiniz?

Bankanın ismi de belli olduktan sonra resmi işlemlere geçiliyor. Milli ekonominin temellerinin atıldığı İzmir İktisat Kongresi’nde bizzat Atatürk’ün direktifi ile Türkiye İş Bankası’nın kurulması kararı alınıyor. İş Bankası 26 Ağustos 1924 tarihinde kuruluyor. İlk müdürü ise Kurtuluş Savaşı’nın Galip Hocası Celal Bayar. Bankanın nominal hissesi 1 milyon TL. Bu miktarın 250 bin TL’sini Atatürk bizzat cebinden karşılıyor.

İş Bankası kumbaraları Türkiye’de çok uzun yıllar tasarrufun sembolü oldu. Fotoğraf: Depo Photos

PARAYI BULMAK ZOR OLDU

Bankanın kuruluşu için 1 milyon TL’nin toparlanması işini Celal Bayar üstleniyor. Bayar o tarihlerde bu parayı bulmak için çektiği sıkıntıları şöyle anlatmakta: Sermaye bir milyondu. 250 bin lira hazırdı. O nispeten fazla para, dışardan on para yok. Müessis hissesi, bir hisse 1000 liraydı. Müessisler bulacağız ve meclis – i idareyi kuracağız. Hiç kimse yanaşmıyor. Diyorlar ki ‘Ne kadar böyle bir işe girdiysek, hiçbirinin neticesi çıkmadı, bu da onların devamı’… Ecnebi bankalar nezdinde, Banque d’Athens var, İtalyanların bankaları var, Fransızların bankaları var. Onlar bizim Türklere, hatır için, Kızılay’a 1000 lira teberruda bulunur gibi, müessis hisselerini verdiler. Ben de şahsımı kullanarak, hatta Atatürk’ün nüfuzunu kullanarak 1000’er lirayı böyle topladım.

İş Bankası’nın Ankara İstasyon Caddesi üzerindeki ilk binası. Fotoğraf: Depo Photos

150 KİŞİYİ AĞIRLAYACAK SALON YOK

Banka 26 Ağustos 1924 yılında kurulsa da Ankara İstasyon Caddesi üzerindeki ilk şubenin açılışı 9 Eylül 1924 tarihinde yapılıyor. Davete 150 kişi çağırılıyor Fakat o tarihlerde 150 kişinin ağırlanacağı salon Ankara’da yok gibi. O yüzden davetliler şube içinde grup grup ağırlanıyor. Mütevazı törende katılanlara pasta ve limonata ikram ediliyor. Bunun için yapılan 120 liralık masraf hemen deftere geçiriliyor.

İş Bankası yıllar geçtikçe hem memleketin iktisadi kalkınmasında önemli bir rol oynuyor hem de bankacıların yetişmesine katkıda bulunuyor. Atatürk 1933 yılında Akşam Gazetesi’nde yayımlanan bir açıklamasında şöyle söylüyor: Banka, memleketimizin ekonomik durumuna çok yararlı hizmetler yapmıştır. Bence, bütün bu hizmetlerin üstünde daha büyük olan bir hizmeti de bankacılığa gençlerimizi yetiştirmiş olmasıdır. En çok bununla övünürüz.

İş Bankası’nın kurucu Genel Müdürü Celal Bayar 1983 yılında bankayı ziyaret ediyor. Fotoğraf: Depo Photos

ATATÜRK’ÜN İŞ BANKASI VASİYETİ

Mustafa Kemal Atatürk’ün vasiyetinde İş Bankası hisselerinin mülkiyetinin Cumhuriyet Halk Partisi’ne bırakılmasını istemişti. Bu hisselerden oluşan kârlar ise Atatürk’ün vasiyeti üzerine Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu’na aktarılıyor.

İş Bankası ortaklık yapısı:

• İş Bankası Munzam Sandık Vakfı: % 39,95
• Atatürk Hisseleri (Cumhuriyet Halk Partisi)*: % 28,09
• Halka açık pay: % 31,96

KISA KISA

İş bankası 1932 yılında Almanya’nın Hamburg ve Mısır’ın İskenderiye kentinde ilk yurt dışı şubesini kurdu.

Banka 1982 yılında Türkiye’de ilk ATM makinalarını getirdi.

1997 yılında ‘mavi hat’ ismiyle ilk internet şubesini hayata geçirdi.

İş bankası finans merkezlerinin İstanbul’da toplanmasından ötürü 2000 yılında genel merkezini Ankara’dan İstanbul’a taşıdı.

SÖZCÜ