İlkbahar ve Sonbahar Bipoların Alevlenme Dönemidir

"Mevsimlerden en çok etkilenen psikiyatrik hastalığın manik depresiftir. İlkbahar ve sonbahar, bu hastalığın alevlenme dönemidir. "Kişi kolay aşık oluyorsa, içine kapanıp saatlerce düşünüyorsa, dalıp dalıp gidiyorsa kişinin bipolar olduğundan şüphelenmek gerekir" diyen Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bipolar bozukluk ve manik depresif rahatsızlıkları ile ilgili önemli değerlendirmelerde bulundu."

Bipolar literatürde manik depresif olarak geçiyordu

Bipolar bozukluk eski literatürde manik depresif olarak geçiyor. Fakat yeni bulgular ve yeni değerlendirmeler ortaya çıktıkça aslında sadece manik depresif atakların olduğu bir hastalık değil, duygu durum bozukluğu olduğu, yani aslında kişinin duygularını yönetme bozukluğu olduğu anlaşıldı.

Şizofren düşünceleri, OKB düşüncelerini, duyguları yönetme bozukluğu ve bunlar gibi birçoğuna bipolar bozukluk denilmesinin sebebinde mani var. Manide kişi aşırı derecede enerjik oluyor, sürekli heyecan hissediyor, enerjisi artıyor, üç dört saat uyuyor ama hep dinamik ve enerjisi çok. Çok konuşuyor, çok fazla para harcıyor, cinsel istekte aşırı artış var, çoğu zaman iştahta azalma oluyor. Şirketler kuruyor, dünyayı düzeltmeye çalışıyor. İstanbul’dan İzmir’e yürüyen ve dolaşmaktan bir günde çorap eskiten hastalar var.

Önce bipolar rahatsızlık tedavi edilmeli

Alkol ve uyuşturucu kullanımlarında çoğunun arka planında bipolar bozukluk çıkıyor. Alkol bağımlısı diye doktora giden biri, tanı aşamasında bipolar çıkabiliyor. Duygularını yönetme bozukluğu olduğu için alkole ve uyuşturucuya yönelmiş olduğunu görüyoruz. Bipolar rahatsızlığı tedavi etmeden alkol bağımlılığı tedavi edilmeye çalışılırsa hastaneden çıktıktan sonra kişi tekrar hasta oluyor. Karşı ucunda da depresyon var. Durgunluk, neşesizlik, unutkanlık, içine kapanma, ölüm isteği, intihar arzusu, kendini değersiz hissetme, hiçbir şeyden keyif almama halleri ile birlikte melankolik bir şekilde depresyona giriyor.

Ruh hali 4 mevsim insanlar var

Bazen aramızda normal dolaşan günde dört mevsim yaşayan kişiler vardır. Sabah çocuğunu öper, öğleden sonra bela okuyarak seni niye doğurdum der. Bu kişilerin mizacı bu diyorsunuz ama aslında mizaç değil o hastalık. Bir kız internette birine aşık oluyor, adam Amerika’da. Kız Amerika’ya gidiyor. Terapiler yaptık ama böyle tipik mani değil. Depresyonu da yok ancak duygu durum dalgalanmaları var. En sonunda hastaneye yatırdık ve kız bütün yaptıkları için ‘Ben neden bunları yapmışım?’ dedi. Aslında bu onun elinde değil.

Görsel kanıtla tedaviye ikna oluyorlar

Bu kişilerde beyindeki kimyasal denge bozuluyor. Sağ beyin duyguları yöneten bölge, sol beyin de mantığı yöneten bölge. Devamlı sol ön beyin sağ ön beyni kontrol ediyor. Aşırılıklarda fren yap diyor, yeter diyor. Beyindeki kimyasallar coştuğu zaman beyindeki serotonin ve dopamin dengesi bozuluyor. Beyin görüntülemesini aldığımız zaman o kişinin beyin bölgesinde bir uyumsuzluk, düzensizlik görüyoruz.

Özellikle manik hipomanik dönemlerde kişiler kendilerini hasta olarak kabul etmezler. Ona durumu anlatıyoruz, hangi tedavileri görmesi gerektiğini söylüyoruz ama görsel olarak görünce ikna oluyor. Mesela bir şeker hastasına tahlil yapıp şekerin yüksek diye göstermesen kolay kolay şeker ilacı kullandıramazsın. Psikiyatrik hastalıklarda da böyle biyolojik kanıtları gösterdikçe kişinin tedavi uyumu artıyor.

Bipoların genetik eğilimi var

Sokaktan geçen yüz kişiden 2’sinde bipolar bozukluk bulunuyor. Yani istatiksel olarak var. Kişinin ailesinde anne ve babadan birinde bipolar varsa o kişide bipolar olma ihtimali yüzde 7-8’e çıkıyor. Yüksek bir oranda değil. Yüzde 100 genetik de değil ama genetik bir eğilim var. Mesela tek yumurta ikiziyse ve birinde varsa ikincisinde olma ihtimali yüzde 40 – 60 arasındadır.

Tek yumurta ikizlerinde bu derece yüksek olması da genetik bir eğilim olmasından dolayıdır. Yani hastalık yüzde yüz genetik demiyoruz ama yatkınlık geni var. Bipolar hastalarda genetik çalışmalar yapıyoruz. Hangi gen olduğunu belirlemek için vaka biriktiriyoruz. Şu anda araştırılan aday genler var ama yüzde 100 genler denilemiyor çünkü çok genliler, çok etkenliler var. Onlarla ilgili 3 - 4 tane gen bulunsa, gen taşıyıcısı bulabilsek bazı çalışmalar daha verimli yapılabilecek.

Manik hasta iyileşince doktora kızabiliyor

Manik dönemde hasta, hasta olduğunu kabul etmez. Manik dönemi atlatıp iyileştikten sonra hasta doktora kızar. O kadar enerjik, dünyayı düzelten kişiyi biz birdenbire normal insan yapıyoruz ve o da haline üzülüyor. Yani beyin kendi kendine doping almış oluyor. Manik depresif- depresyon bazında ise tam tersi oluyor. Adam manik dönemde çeki imzalayıp otobüsünü değerinden aşağı satabiliyormuş. Onun için böyle durumlarda muhakkak ailenin tedbirli olması gerekiyor. Panik atak geçirdikten sonra eğer kişi ilaç kullanmayı başarırsa genellikle atak olsa da hafif atak oluyor ve kısa sürüyor.

Çocukluk ve ergen bipoları gözden kaçıyor

En çok gözden kaçan ise çocukluk ve ergenlik bipolarlarıdır. Bu çocuk hiperaktif diyorlar bir araştırıyoruz ki çocuk hiperaktif değil, çocukluk bipoları var. Bir de bipolar ergenlikte daha yüksek oranda bulunuyor. Bir insanın ergen davranışını alıp kırk yaşında insan yapsa, ergen gibi davransa bipolar dersin. Çünkü ergenin beyni mantıktan çok duyguların olduğu bir dönem.

Doğal ve biyolojik olarak öyle. Düşünmeden hareket eder, aklına geleni yapar. Ergenlik dönemi normal şizofrenik dönem olarak tanımlanır. Ergenleri sınıf dışı bipolarlar diye ayırırız, yani bipolar nost diye tanımlarız. Onları bipolar gibi tedavi etmek gerekiyor ve çok güzel tedavi oluyorlar. İlginçtir ki bipoların tedavisinde epilepsi ilacı kullanılıyor. Epilepsi demek, beyindeki dalgaların derecesini düşürmek demek. Beyindeki fırtınaları düzelten bir ilaçtır.

Kolay aşık olur, derin düşüncelere dalarlar

Mevsimlerden en çok etkilenen psikiyatrik hastalığın manik depresiftir. İlkbahar ve sonbaharlar bu hastalığın alevlenme dönemidir. Böyle durumlarda hastalık mevsimselse hemen bipolar teşhisini düşünülüyor. Mevsim geçişlerinde onlar da uyarılıyorlar. İnsan doğadan ve evrenden bağımsız bir varlık değildir. Evrenin parçasıyız. Evrensel akışla ilgili kuantum beynimiz var. Onun için mevsimsel etkilenme olmaz diyemeyiz. Sonuçta bipolar biyolojik boyutu olan bir hastalık ama tedavisi sadece biyolojik olmuyor.

Özellikle psikolojik tedavileri birlikte yürütmek gerekiyor. Kolay aşık oluyorsa, içine kapanıp saatlerce düşünüyorsa, dalıp dalıp gidiyorsa kişinin bipolar olduğundan şüphelenmek gerekir. Kişiler eğer başlangıç dönemindeyse hafif tedavi ile atlatabilirler. On yaşın altındaki çocuklarda öfke olarak çıkar. Düz duvara tırmanma, hiperaktivite zannederler fakat bu uzmanın testlerle özellikle araştırması gereken bir durumdur.

Tedavide duygu düzenleme testi uygulanıyor

Herkeste zaman zaman hafif bipolar özellik olabiliyor. Bazı kişiler vardır duygu durumunda dalgalananlar olur ama hepsi kabul edilebilir sınırdadır. Bipolar bozuklukta ise kabul edilemeyen sınırda olandır. Parasını bir anda harcar, sabah çok konuşup akşam hiç konuşmayabiliyorlar. Bir anda böyle duygu durum dalgalanmaları yaşayan kişilerin çoğu bipolardır. Biz bu kişilere sadece ilaç vermiyoruz. Duygu düzenleme testi var o yapılıyor.

O testin ürettiği olumlu ve olumsuz stratejiler araştırılıyor. Bu kişilere olumlu stratejilerle duyguları yönetme becerisi kazandırılıyor. Duyguları yönetme becerisi kazandığında kişi duyguları coşsa bile kendi kendini yönetebilir hala geliyor. Bu da terapiyle oluyor. Onun için tedavide sadece ilaç değil terapi de beraber yapılırsa ara dönemlerde, sağlıklı dönemlerde kişi duygularını yönetme becerisi kazanır. Bizim kültürümüzdeki inanç sistemimizde nefis coştuğu zaman duygu durumu bozukluğu diyoruz. Onun için bunları yönetebilmekte bir beceridir. Bunun için kişinin çabalayıp emek vermesi gerekiyor.

HÜRRİYET