Beyin neden küçülür?

BEYİN küçülmesi beyin dokusunun ha­sara uğraması sonucu işlevini yitirmesi anlamına geliyor. Dışarıdan gelen zarara karşı veya oksijenlenme kan akımı azlığında hafıza bölgeleri ciddi oranda etkilenebiliyor. İşlevini yitiren beyin dokusu da kul­lanılmadığı için bir süre sonra küçülmeye başlıyor. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, beyin küçülmesinin nedenleri­ni, işaretlerini, tedavi ve korun­ma yollarını şöyle anlattı…

Prof. Dr. Derya Uludüz

Bölgesi ve şiddeti önemli

Yıllar ilerledikçe nasıl vücudumuz yaşlanıyorsa beynimiz de doğal olarak yaşlanır. İlerleyen yaşla be­yinde küçülme de yaşanabilir. Bu durum beyin hacminde azalma, beyin sinir hücre bağlantıları olan bölgelerde küçül­me, sinir hücreleri arası bağlantıların kaybolması, beyin ve diğer organlar arasında bilgi iletişimi yapan nörotransmitter dediğimiz iletici maddelerin miktarında değişiklik şeklinde ortaya çıkar. Bu değişikliklerin her biri de yaşla ilişkili olabilen hafıza, düşünme becerisi ve mantıklı karar verme gibi bilişsel yeteneklerin etkilenmesine yol açabilir. Ancak zaman zaman ortaya çıkan bu yakınmalar bariz bir hastalık belirtisi değildir. Herkesin beyni aynı oranda yaşlanmaz. Temel sorun yaşla birlikte beyinde küçülme olabilse de bunun hangi bölgede oldu­ğu ve şiddetinin normal sınırlarda olup olmadığı­dır. Eğer beyinde küçülme normal yaşlanma sürecine oranla daha fazla ise buna yol açan nedenleri ortaya koymak gerekir.

Nasıl anlaşılır?

Beyin küçülmesiyle birlikte öğrenme güçlü­ğü, konsantrasyon eksikliği, kelimeleri aklına ge­tirmede zorlanma, iletişim becerisinde azalma, hafıza problemleri, vücut ile beyinde inflamasyonun artması ve beyin hücreleri arasındaki iletişimin azalması sebebiy­le düşünme hızında yavaşlama görülebilir. Bu yakınmala­rı olanlarda beyin küçülmesi görülme ihtimali yüksektir. Tabii bunu net anlamak için bir hekime başvurulmalıdır. Hekim muayenesinde kişinin denge, göz hareketi, ko­nuşma, bilişsel yetenek ve problem çözme becerileri değerlendirilir. Kesin tanıda ise radyolojik olarak görüntüleme tekniklerinden beyin MR ince­lemesi ve son yıllarda ön plana çıkan beyin PET BT görüntülemesi kullanılır.

Sebepleri nelerdir?

Beynin sağlıklı ve genç kalabilmesi için bazı ihtiyaçları vardır. Kan damarlarının sağlıklı olup, beyni yeterli miktarda besle­mesi, beynin yeterince oksijenlenmesi ve beynin iyi dinlenmesi çok önemlidir. Klinik olarak yakınmalara yol açabilecek beyin küçül­mesi için ise riski artıran birçok neden var. Bun­lar şöyle sıralanabilir:

■ 80 yaş üzerinde olmak

■ Alzheimer, Parkinson, Serebral Palsi, Multiple Skleroz gibi hastalıklar

■ Alkol ve sigara bağımlılığı

■ Stres

■ Aşırı kilo

■ Beyin felci

■ Beyinde küçük boyutlu damarların hasar görmesi

■ Beyin dokusunda enfeksiyon

■ Kafa travması

■ AIDS gibi bulaşıcı hastalıklar

■ Covid 19 (Hastalığı geçirenlerin, geçir­memiş olanlarla karşılaştırıldığında beynin genel boyutlarında küçülme oranlarının daha fazla olduğu ve özellikle de hafıza bölgelerinde gri madde kalınlığının azaldığı gözlenmiştir)

Tedavisi mümkün mü?

Tedavi genellikle şikayetlere yöneliktir. Bahsedilen şikayetlere göre ilaç tedavileri ve destek vitaminler verilebilir. Bunun yanında fizik tedavi ve iş uğraş terapileri beynin tekrar canlandırılması için başvurulan yöntemlerdendir. Dil ve konuşma terapisi de yapılabilir. Bunlara rağmen aslında beyin küçüldüğünde artık iş işten biraz da geçmiş olur. Tabii yeni bilgile­rimizin ışığında nöroplastisite yani yeni sinir hücresi oluşumu özellikle ha­fıza sorunları olan olgularda işe yarayabilir.

Önlenebilir mi?

Küçülmeye başlamadan önlem almak beyin sağlığı için en doğru yoldur. İşte dikkat edil­mesi gereken noktalar:

■ Beyin sağlığı için her gün fiziksel aktivite yapılmalıdır. Hareket bütün vücudun kan akımını artırır, stresi azaltır, depresyonu önler ve hafızayı güçlendirir.

■ Akdeniz tipi bir beslenme dü­zeninin beyin küçülmesine karşı koruyucu rolü var. Beynin ihtiyaç duyduğu enerjiyi doğru kaynaklar­dan elde etmek hafızayı güçlü tutar.

■ Zamanında ve yeterli sürede uyumak, stresle baş etme yöntemlerini öğrenmek, yüksek tansiyon, kolesterol ve diyabeti kontrol altında tutmak beyin küçülmesine karşı önleyicidir.

■ Mental olarak sürekli aktif olmak; kitap okumak, kelime oyunları oynamak, yeni bir hobi edinmek, yeni bir müzik aleti çalmayı öğrenmek gibi zihni sürekli aktif halde tutmak beyni güçlendirir.

■ Arkadaşlarla ve aileyle birlikte vakit geçir­mek hem depresyonu hem stresi azaltır. Bu da beyin sağlığına ilaç gibi gelir.

■ B vitamini beyindeki nörotransmitter dediğimiz iletişimi güçlendiren maddelerin üretiminde artış sağlar. B vitamini eksik ise yetişkinlerde beyin kü­çülmesi ve hafıza sorunları çok cid­di problem yaratabilir. Bu nedenle B vitamini içeren gıdalar düzenli tüketilmeli. Gerektiğinde doktor tav­siyesiyle B1, B2, B6 ve B12 vitamini takviyeleri kullanılmalıdır.