Alzheimer’ın son perdesi: Hastalık evre evre nasıl ilerler?

Alzheimer’ın başlangıcı unutkanlık olabilir ama sonu çoğu zaman kendi adını, yüzünü, hayatını hatırlamamaktır. Bu bir bireysel çöküş değil, tüm ailenin sınavıdır. Erken evrede telefon kaybolur. Orta evrede evin yolu, geç evrede kaşık ne işe yarar o bile unutulur. Alzheimer, yalnızca bir hastalık değil, bakımda bir maratondur.

Alzheimer -3-

Bir sabah anneniz size “Sen kimsin?” diye sorabilir. Babalar oğullarını kardeşi sanabilir. Alzheimer ilerledikçe zaman bükülür, gerçeklik silinir. Kişi artık yalnızca hafızasını değil; kimliğini, benliğini ve ilişkilerini de kaybeder. Bu yazının konusu tam da bu: hastalığın evreleri ve bu evrelerde hasta yakınlarının karşı karşıya kaldığı görünmeyen yükler...

Alzheimer’ın 3 ana evresi

1. Erken Evre (Hafif evre):

- Unutkanlık fark edilir ama kişi çoğu zaman durumu örter.

- Kelime bulmakta zorluk, randevuları karıştırma, zaman kavramında kaymalar olur.

- Kişilik genellikle henüz korunur.

- Genellikle 2–4 yıl sürer.

(Kaynak: Alzheimer’s Disease International)

2. Orta Evre (Orta-ağır):

- Günlük yaşam artık yardım olmadan sürdürülemez hâle gelir.

- Kişi evin içinde bile yolunu kaybedebilir.

- Halüsinasyonlar, ajitasyon, gece uykusuzluğu başlar.

- Bu evre, hasta yakınları için en yıpratıcı dönemdir.

- Süresi genellikle 4–6 yıl.

(Kaynak: Mayo Clinic, 2022)

3. Geç Evre (Ağır evre):

- Konuşma azalır, motor beceriler bozulur, yutma refleksi kaybolabilir.

- Tuvalet, yemek, hareket… Her şeyde yardım gerekir.

- Hasta yatağa bağımlı hale gelebilir.

- Genellikle 1–3 yıl sürer ve enfeksiyonlar, zatürre gibi komplikasyonlarla sonlanır.  (Kaynak: Cleveland Clinic)

Hasta yakınlarının yükü: Görünmeyen travma

Alzheimer yalnızca hasta için değil, yakınları için de bir psikolojik yıkım sürecidir. Araştırmalar, Alzheimer hasta yakınlarının % 40’ından fazlasının majör depresyon yaşadığını gösteriyor.

- Bakım yükü artar.

- Sosyal izolasyon başlar.

- Ekonomik sorunlar belirir.

- Suçluluk ve tükenmişlik duygusu oluşur.

(Kaynak: Journal of Geriatric Psychiatry, 2023)

Hasta yakını olmanın duygusal yükü şu sorularla gelir:  

“Annemi korumaya çalışırken onu tanımamaya başladım.”

 “Bana yabancı birini mi seviyorum artık?”

Sınırlanması gerekenler:

- Kırmızı et. (haftada 2’den fazla olmamalı)

- Tereyağı ve margarin. (günde 1 yemek kaşığını aşmamalı)

- Peynir (haftada 1’den fazla değil)

- Hamur işi, tatlı ve kızartmalar. (haftada 4’ü geçmemeli)

- Şekerli içecekler ve işlenmiş gıdalar.

Etki:

- MIND diyetine sıkı uyanlarda Alzheimer riski % 53 oranında daha az.

- Orta düzeyde uyanlarda bile risk % 35 düşüyor.

 (Kaynak: Rush University Medical Center – 2015-2023 Klinik Verileri)

MIND diyetinde önerilenler:

1. Yeşil yapraklı sebzeler (günde en az 1 porsiyon)

2. Diğer sebzeler (her gün)

3. Kuruyemişler (haftada en az 5 kez)

4. Meyveler – özellikle yaban mersini (haftada 2 kez)

5. Tam tahıllar (günde 3 porsiyon)

6. Baklagiller (haftada 3 kez)

7. Yağlı balıklar (haftada 1–2 kez)

8. Tavuk eti (haftada 2 kez)

9. Zeytinyağı (ana yağ olarak)

10. Bitter çikolata veya az miktarda kırmızı şarap (isteğe bağlı)

Zihni koruyan ve Alzheimer’a karşı güç veren 7 gıda

1. Yağlı balıklar (Somon, sardalya, uskumru)

- Omega-3 yağ asitleri (özellikle DHA), beyin hücre zarlarını güçlendirir.

- Haftada 2 kez tüketildiğinde Alzheimer riskini azaltır. (Kaynak: Harvard Health, 2022)

2. Yaban mersini ve mor meyveler

- Antosiyanin ve flavonoid içerikleriyle beyne giden kan akışını artırır.

- Hafıza ve karar verme becerileri üzerinde olumlu etkiler. (Kaynak: Tufts University Nutrition Center, 2021)

3. Yeşil yapraklı sebzeler (Ispanak, pazı, kara lahana)

- Folat, K vitamini, lutein ve beta-karoten içerir.

- Her gün tüketenlerde zihinsel yaşlanma % 11 daha yavaş. (Kaynak: Rush University – MIND Diet Study, 2015)

4. Ceviz

- E vitamini ve omega-3’ün birlikte bulunduğu nadir gıdalardandır.

- Günde bir avuç ceviz, beyindeki iltihabi süreçleri baskılar.  (Kaynak: Alzheimer’s Research UK, 2020)

5. Bitter çikolata (%70 ve üzeri kakao)

- Flavonol içerikleri sayesinde dikkat süresini ve öğrenme hızını artırabilir.

- Kan damarlarını genişleterek beyin oksijenlenmesini artırır. (Kaynak: Frontiers in Nutrition, 2020)

6. Natürel sızma zeytinyağı

- Oleuropein adlı bileşen, beta-amiloid plak oluşumunu baskılayabilir.

- Akdeniz diyetinin temel taşıdır.  (Kaynak: Nature Neuroscience, 2017)

7. Domates

- Güçlü bir antioksidan olan likopen içerir.

- Serbest radikalleri etkisiz hale getirerek beyin hücrelerini korur. (Kaynak: Journal of Alzheimer’s Disease, 2018)

Türkiye’de Alzheimer hizmetleri: Nerede duruyoruz?

- Alzheimer merkezleri Türkiye’de sınırlı sayıda.

- SGK, bazı ilaçları karşılıyor ama tanı testlerinin çoğu ücretli.

- Yaşlı bakım evlerinde Alzheimer’a özel birimler çok az.

- Bakıma destek ödemesi aylık 5–6 bin TL ile sınırlı.

- Hasta yakınları genellikle yalnız bırakılıyor.

(Kaynak: Türkiye Alzheimer Derneği, 2024)

Ayrıca kırsal bölgelerde hastalık hâlâ “bunama” ile karıştırılıyor. Psikiyatriye gitmek hâlâ bir tabu. Oysa alzheimer, tıbbi ve sosyal destekle yönetilebilir bir hastalıktır ve bu destek, sadece ilacı değil, insanı da kapsamalıdır.

Peki ne yapmalı?

- Hasta yakını iseniz kendinizi ihmal etmeyin. Psikolojik destek alın.

- Belediyelerin “gündüz bakım evi” olanaklarını araştırın.

- Alzheimer Derneği’nin ücretsiz eğitimlerine katılın.

- Evde bakım hizmeti veya hemşirelik desteğini ihmal etmeyin.

- Unutmayın: Bu bir koşu değil, bir dayanıklılık yürüyüşü.

YARIN: DEMANS

- Demans nedir, Alzheimer’la aynı şey midir?

- Unutkanlıkla hastalık arasındaki fark nasıl anlaşılır?

- Hangi belirtiler normal yaşlanmayı aşar?

Sözcü